Laila Haidari is in 1978 geboren in een Afghaans gezin in Pakistan. Toen ze een baby was, vluchtte haar familie naar Iran. Haidari, een kindbruid, trouwde op 12-jarige leeftijd met een islamitische geestelijke. Ze kreeg haar eerste kind op 13-jarige leeftijd. Nadat haar man haar toestond religieuze lessen te volgen, begon Haidari in het geheim andere vakken te studeren. Haidari scheidde van haar man toen ze 19 jaar oud was. Volgens de islamitische wet bleven de drie kinderen van het echtpaar bij hun vader. Haidari heeft zich steeds ingezet voor het beschermen van de rechten van vrouwen. Ze studeerde Perzische literatuur, psychologie en theologie. Ook is Haidari een filmmaker en dichter.
Mother Camp
Haidari verhuisde in 2009 naar Afghanistan. In Kabul vond ze haar broer, Hakim, die onder de Pul-e-Sokhta-brug woonde met honderden andere drugsverslaafden. Gemotiveerd door de toestand van haar broer, het grote en op dat moment almaar groeiende drugsprobleem in Afghanistan en het gebrek aan door de overheid gerunde afkickklinieken, richtte Haidari in 2010 een baanbrekende verslavingskliniek op. Het centrum werd door de eerste klanten Mother Camp genoemd. Haar broer Hakim, die zijn verslaving zelf glansrijk heeft overwonnen, runde haar kliniek, waar zowel mannen als vrouwen gratis werden behandeld. Mother Camp ontving geen overheidsgeld of buitenlandse hulp. Het was de enige particuliere herstelkliniek van de stad.
Taj Begum
Haidari was ook eigenaar van Taj Begum, een levendig restaurant in Kabul dat Mother Camp financierde en waarvan het bedienend personeel bestond uit herstellende verslaafden uit de afkickkliniek. Het stond bekend om zijn muziek- en poëzieavonden en was populair bij intellectuelen, schrijvers, journalisten en buitenlanders. De politie viel Taj Begum meerdere keren binnen, naar verluidt omdat mannen en vrouwen er in elkaars bijzijn welkom waren en omdat Haidari als vrouw het restaurant runde. Nadat de Taliban in 2021 aan de macht kwamen in Afghanistan, werd het restaurant door gewapende mannen en de lokale bevolking vernield en werden ook de drugsverslaafden uit de herstelkliniek gegooid. “Ik had het gevoel dat een aardbeving had toegeslagen die alles van me had weggenomen”, zei Haidari in die dagen.
Mother Educational Centre
De Taliban-regering heeft vrouwen uit de meeste banen verbannen, meisjes uitgesloten van middelbaar en hoger onderwijs en strenge beperkingen opgelegd aan hun bewegingsvrijheid. Vijf maanden na de vernieling van haar restaurant koos Haidari ervoor om in Kabul in het geheim een onderwijs- en ambachtscentrum voor vrouwen op te zetten: het Mother Educational Centre (MEC).
Meisjes en vrouwen krijgen hier onderwijs en leren waardevolle vaardigheden. In kortetermijnopleidingen leren ze naaien en sieraden maken. In langetermijnopleidingen krijgen ze vakken van de basisschool tot de middelbare school, zoals wiskunde, natuurkunde en Engels, maar ook computer-, kalligrafie-, fotografie- en schilderlessen. Sommige meisjes en vrouwen zijn persoonlijk aanwezig, anderen online. Het MEC is een succes: al 1.500 meisjes en vrouwen doorliepen in de afgelopen drie jaar de onderwijsprogramma’s.
“Ik wil niet dat Afghaanse meisjes hun kennis vergeten en dat we over een paar jaar weer een analfabete generatie hebben”, zei Haidari, verwijzend naar de vrouwen en meisjes die geen onderwijs kregen tijdens het laatste Taliban-bewind van 1996 tot 2001.
Met het maken van kleding, vloerkleden en woonaccessoires in het MEC kunnen de meisjes en vrouwen een inkomen verdienen, net als met het maken van sieraden van omgesmolten kogelhulzen. Het gebruik van afgedankte munitie als materiaal voor sieraden geeft een krachtige boodschap van transformatie en veerkracht. Haidari: “Kogels dienen als een tragische herinnering aan de vernietiging die oorlog en conflict brengen in ons leven. We gebruiken afgedankte munitie om onze resolute afwijzing van oorlog en conflict uit te drukken.”
De sieraden zijn in recent tentoongesteld in Parijs en worden geëxporteerd om internationaal te worden verkocht, waarmee het werk van het MEC wordt gefinancierd.
Toen het MEC voor het eerst werd geopend, waren er twee centra, een verborgen in de achterafstraatjes van Kabul, een andere in de centrale Afghaanse provincie Daikundi. Door geldgebrek is de buitenpost van Daikundi gesloten, maar meisjes volgen nog steeds lessen in de hoofdstad.
Vrouwenrechten
Haidari heeft zich uitgesproken tegen de aanwezigheid van de Taliban in Afghanistan, inclusief de bedreigingen voor de vrouwenrechten in het land. Haidari heeft overigens ook de Afghaanse regering van voor de machtsovername van de Taliban bekritiseerd, vanwege de aanhoudende oorlog in Afghanistan en vanwege het niet betrekken van vrouwen bij het vredesproces.
De overname door de Taliban in 2021 veroorzaakte een ineenstorting van de economie in Afghanistan, nadat buitenlandse regeringen financieringen hadden stopgezet en de banktegoeden van het land hadden bevroren. De crisis heeft alle bedrijven hard getroffen, maar de moeilijkheden voor vrouwen worden nog verergerd door de beperkingen van de Taliban op hun bewegingsvrijheid, waaronder een verbod op reizen zonder mahram – een mannelijk familielid om als chaperonne op te treden.
Ondanks het feit dat vrouwen uit de meeste gebieden van het openbare leven zijn gewist, hebben de Taliban hen niet verboden om bedrijven te runnen, en sommige hulporganisaties blijven toezicht houden op werkgelegenheidsprojecten. Deze hulporganisaties benadrukken daarbij de economische voordelen van het toestaan van vrouwen om te werken bij onderhandelingen met de Taliban-autoriteiten. Als vrouwen banen hebben, kunnen ze hun gezin voeden en belasting betalen, is dan het pleidooi. Economische en pragmatische argumenten vinden regelmatig wel gehoor bij de Taliban.
Verslavingsproblematiek
Onder de regering voor de machtsovername door de Taliban was de drugsproblematiek groot en groeiend. De Taliban beloofden in 2021 een einde te maken aan de productie van illegale drugs in Afghanistan. Ze verboden de teelt van de papaverplant, waarvan opium en heroïne worden gemaakt, in het voorjaar van 2022. In dat jaar werd er toch nog volop geoogst. Drugs bleven makkelijk verkrijgbaar voor verslaafden binnen Afghanistan.
In november 2023 meldde VN-organisatie UNODC dat de Afghaanse teelt van papaver voor opium sinds de invoering van het verbod met 95 procent is afgenomen. De UNODC waarschuwde daarbij wel voor ernstige humanitaire gevolgen voor ‘kwetsbare plattelandsgemeenschappen’. Door de plotselinge inkrimping van de Afghaanse opiumeconomie moeten telers zich nu wenden tot veel minder winstgevende gewassen. In 2022 was de papaveroogst nog goed voor bijna een derde van de totale landbouwproductie in Afghanistan.
Verslaafden worden in Afghanistan regelmatig opgepakt om gedwongen af te kicken. In veel provincies gebeurt dit in de gevangenis.
Haidari in de schijnwerpers
Haidari is het onderwerp van de documentaire Laila at the Bridge uit 2018, geregisseerd door Elizabeth en Gulistan Mirzaei2018 (zie: Laila at the Bridge – 2Doc.nl). De film won diverse prijzen, waaronder de Social Justice Award for Documentary Film op het 34e Santa Barbara International Film Festival. In 2019 was Haidari een spreker op het Oslo Freedom Forum, georganiseerd door de Human Rights Foundation. Ze was een van de 100 inspirerende en invloedrijke vrouwen op de lijst van de BBC in 2021. Ook is Haidari als activiste onder andere door The New York Times en The Guardian geportretteerd. En de Nederlandse journalist Thomas Erdbrink heeft Haidari geïnterviewd in de in 2023 uitgezonden vierde aflevering van ‘Onze man bij de Taliban’ (zie: Onze man bij de Taliban – VPRO).
